چکیده:

قسمت عمده‌ای از معانی واژگان در أفعال و مصادر معلول هیئت و برخاسته از آن است و بسیاری از افعال و مصادر را افعال و مصادر مزید تشکیل می‌دهد و این‌ها به جهت افزودن یک یا چند حرف، واجد معنای خاصی شده‌اند. از این‌رو بررسی و تحلیل معانی ابواب مزید سبب فهم صحیح و دقیق‌تر واژه می شود و عدم دقت در این معانی سبب فهم نادرست متن و در قرآن کریم سبب تفسیر غلط می‎شود. به همین دلیل بررسی و شناخت معانی به کار رفته در قرآن کریم اهمیت به سزایی دارد. یکی از ابواب ثلاثی مزید پرکاربرد در قران کریم باب تفعیل است که در رساله حاضر به بررسی معانی ان در قران کریم پرداخته شده است. برای باب تفعیل معانی مختلفی در کتب صرفی و لغوی و تفسیری ذکر شده، بر این اساس مباحث رساله در دو فصل نظری و عملی انجام شده است که در فصل اول برای باب تفعیل 39 معنی شناسایی و از کتب ادبا همراه با ذکر شاهد استخراج ومعرفی شده است . در بررسی و تحلیل این معانی به دست آمد که از معانی یاد شده 29 معنا صحیح و قابل دفاع است و 7 معنای دیگر بیان شده برای این باب در زبان عربی نقد شد. در فصل دوم با إستقراء تام در قرآن مجید 193 واژه از باب تفعیل در صیغه‌های فعل و إسم شناسایی و استخراج شد و دیدگاه مفسران درباره معانی آنها نقل و تحلیل و بررسی شده و پس از بررسی معانی ذکر شده از سوی مفسران برای صیغه‌های مختلف باب تفعیل در قرآن مجید این نتیجه بدست آمد که پانزده معنی از معانی باب تفعیل در قرآن کریم به کار رفته و قابل دفاع است. واژگان کلیدی: معانی باب تفعیل، باب تفعیل در قرآن، تکثیر، تعدیه، جعل و مبالغه.