Abstract:

در تفسیر آیات الهی توجه به شأن و سبب نزول آیات در فهم معنای آنها تأثیر شایان توجهی دارد. شأن نزول دلیل و علت نزول آیات الهی و سبب نزول حادثه یا پرسشی خاص در زمان رسول خدا (ص) بوده است که در پی آن آیه یا آیاتی نازل شده است، از این رو سبب نزول اخص و شأن نزول اعم است. البته بسیاری از مفسران مانند نویسنده تفسیر تسنیم میان این دو تفاوتی نمی گذارند. همچنین فضای نزول به معنی شرایط اجتماعی زمانی است که یک سوره نازل شده است، به عبارتی دیگر شأن و سبب نزول مربوط به یک یا چند آیه، و فضای نزول مربوط به کل یک سوره است. جو نزول نیز به شرایط نزول کل قرآن کریم گفته می شود. تفسیر تسنیم نوشته آیت الله جوادی آملی از تفاسیر گران‌سنگ معاصر، توجه ویژه ای به این مباحث در تفسیر آیات قرآن نشان داده است و مراد بسیاری از آیات را در گروی شناخت آن ها می داند. با توجه به این نکته مسئله تحقیق و ضرورت پژوهش حاضر مشخص می شود که دلیل انجام آن شناخت دقیق تر آیات الهی در پرتو بررسی اسباب و شئون و فضای نزول است. روش پژوهش حاضر برای گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای بوده و به شیوه توصیفی تحلیلی داده های آن بررسی شده اند. سوال اصلی پژوهش حاضر عبارت است از: نقش شأن نزول، اسباب نزول و فضای نزول در تفسیر تسنیم چیست، که با پاسخ به هرکدام از وجوه این سوال در هر فصل جواب آنها بررسی شده است. در زمینه موضوع پژوهش حاضر درباره شأن نزول در آیات قرآن پژوهش های بسیاری صورت گرفته اما در زمینه بقیه مباحث عملا پژوهش خاصی صورت نگرفته است. امتیاز پژوهش حاضر بررسی تمامی این موارد با محوریت تفسیر تسنیم است که در پژوهش های گذشته وجود نداشته است. با بررسی محتوای تفسیر تسنیم مشخص می¬شود که مفسر در ابتدای تفسیر هر سوره، فضایی از شرایط اجتماعی و سیاسی زمان نزول سوره بیان کرده و با استفاده از آن نتیجه می گیرد که محتوای سوره بیشتر به کدام مسئله مانند تبلیغ اسلام، برائت از مشرکین، بیان احکام شرعی و یا... پرداخته است. سپس با این دیدگاه به تفسیر آیات سوره پرداخته و با بررسی روایات معتبر مربوط به شأن و سبب نزول آیات، تلاش می کند تا مفاهیم آیه را بیان کند. البته مفسر بین شأن و سبب تفاوت قائل نشده اما در پژوهش حاضر با توجه به تعاریف هرکدام، اسباب و شئون نزول آیات از یکدیگر جدا شده اند. رهاورد پژوهش حاضر آن است که شناخت شأن، سبب، فضا و جو نزول در شناخت مفاهیم آیات قرآن کریم تأثیر بالایی داشته و بسیاری از مفاهیم بدون شناخت آنها حاصل نمی شود. کلیدواژگان: تفسیر تسنیم، جوادی آملی، شأن نزول، اسباب نزول، فضای نزول، جو نزول