Abstract:

رکوع ‌یکی‌از‌ارکان نماز‌است و در قرآن ده آیه مستقیما به این موضوع پرداخته است. مفسّران ذیل ‌‌این ‌آیات ‌‌در معنای‌مراد‌‌ از رکوع بحث کرده اند و نظرات متفاوت ‌‌آنان، ضرورت تبیین ‌‌موضوع«رکوع در قرآن» را دو چندان کرده است. پیش از این به پژوهشی که به این موضوع به شکل مستقل پرداخته باشد دست نیافتیم. در پژوهش های موجود، در کنار دیگر اجزای نماز به«رکوع» نیز پرداخته شده و گاه با رویکرد کلامی، فقهی و عرفانی و‌البته ‌موجزانجام‌ شده‌‌ است. این پژوهش‌در‌صدد‌ بررسی موضوع‌ به شکل مستقل، مفصل‌ و‌ با‌ رویکرد‌ قرآنی است. در این پژوهش، نظر برخی از مفسّران مهم شیعه و سنّی بیان شده است. پس از اختصاص بخش نخست به ‌کلیات ‌و ‌مفهوم‌ رکوع‌ و ‌مفاهیم‌ وابسته،در‌بخش دوم ‌اهمیت‌ و ‌جایگاه‌ رکوع‌ و ‌برخی ‌از شروط،احکام‌ و‌آداب آن از‌منظر‌ قرآن‌‌ بیان‌ شده. در بخش سوم راکعان در قرآن معرفی شده اند و در بخش پایانی به آثار انجام و ترک رکوع از نظر قرآن پرداخته ایم. روش پژوهش، نقلی- وحیانی است و از روش داده پردازی توصیفی- تحلیلی استفاده شده و در گردآوری اطلاعات از اسناد نوشتاری و نرم افزارهای علمی بهره برده ایم. برخی‌‌ از‌‌ مفسّران رکوع را به «خضوع» و بعضی به رکوع نماز و عده ای به«خود نماز» معنا کرده اند. به ادلّه متعدد، رکوع در قرآن اهمیت فراوان و جایگاه مهمی دارد. از جمله شروط رکوع، اخلاص است. رکوع دارای احکامی است و از امر به رکوع در قرآن، وجوب و از برخی آیات، جواز انفاق و صدقه دادن در رکوع، استفاده می شود.«دعا در حال رکوع» و«رکوع با جماعت»دو‌ادب ‌از‌آداب‌ رکوع اند. رکوع، پیش از اسلام نیز سابقه داشته، اگرچه ممکن است‌ در‌ادوار‌ گوناگون‌ چگونگی ‌انجام‌ آن‌ متفاوت ‌باشد. برخی مفسّران، رکوع پیش از اسلام را به معنای خضوع در برابر خدا و بعضی مراد از آن را رکوع نماز دانسته اند. از این رو حضرت ابراهیم (ع)، داود(ع) و مریم(س) و برخی از مردم عصر آنان از ‌زمره‌ راکعاناند. پس ‌از‌ اسلام،‌ رکوع‌‌ به‌ یقین به‌ معنای‌ رکوع‌ نماز‌ است. رسول خدا (ص)، امام علی (ع) و دیگر اهل بیت(ع)، اصحاب رسول خدا، مومنان و مجاهدان، راکعان پس از اسلام محسوب می شوند. انجام رکوع آثاری مانند آمرزش، بشارت الهی، رستگاری، فضل و رضوان الهی را در پی و ترک آن، محرومیت از این آثار و نیز هلاکت و بدبختی و عذاب الهی را به دنبال دارد. ‌‌‌کلید واژه: رکوع، راکعان، خضوع، خشوع، قرآن